جهان را از سه نقطه نظر می توان نگریست:
مادی؛ همه چیز بد است و باید جهان را تغییر داد. صاحبان این دیدگاه مادی گرایان اند و در تمام طول تاریخ در پی تغییر جهان بوده اند. حال آنکه جهان آنگونه که بر وفق مراد ایشان است هرگز تغییر نکرده است و چه بسا نیّت های خیر ایشان که در عرصه ی عمل ویرانه های بیشتری بر جای گذاشته است. جهان از ایشان بد است.
مادی-معنوی؛ جهان خوب است و بد است و باید با آن ساخت، گاهی تغییر داد و گاهی پذیرفت. صاحبان این دیدگاه مردمانی نیکو، روح های سالخورده ی سرد و گرم زمان چشیده و جانهایی واقع اندیش اند و چون این چنین اند همچنان با امواج خیر و شرّ بالا و پایین می روند و خیر می سازند و شرّ فرو می ریزند. جهان از ایشان خوب و بد است.
معنوی؛ خلقت خدا بی ایراد است و همان چیز همان گونه است که باید باشد. صاحبان این دیدگاه مردمان بیدارند که از خواب جهان برخاسته اند. قلیلان هر زمان و عارفان عشق که همه چیز را از خدا می ببینند و بر ماورای خیر و شرّ اوج گرفته اند و چون این چنین اند هر چه کنند جهان را نیکوتر کند و بی آن که بخواهند چیزی را تغییر دهند همه چیز از ایشان بهبود می یابد. جهان از ایشان خوش است.
حلمی | کتاب لامکان
